guia de estambul ve islam bilgilerimiz89 bugün sizlere en güzel bilgilerimizi yazan guia de estambul diyorkic.Mâltkiler: Bu mezhepte mâdenlerde şahsî mülkiyeti kabul görüşü olduğu söylenirse de mezhebin kaynaklarına bakıldığında bu konujj^ İmam Mâlik’ten başlayarak şahsî mülkiyete olumlu bakıldığı yönünde açıl^ı^ malar bulmak da mümkündür^^^. /\razinin mülkiyet durumu bu yönde üzerindeki mülkiyeti de etkileyecektir. Diğer yandan tamamen yüzeyde buluna,, mâdenler (mâden-i zâhira) nın ihya işlemi ile şahsî mülkiyete konu olup olama yacağı fıkıhta tartışma konusu olmuştur. Sıvı türden madenlerin de, mülk araz^ lerde bulunsa bile, şahsî mülkiyet altına giremeyeceği yönünde, bazı istisnaigö. rüşler bir tarafa, genelde ortak bir görüş vardır. Mâlikîlerin bütün bu durumla-^ göre ortaya koyduklan farklı hükümler birbirine karıştırılıp yanlış tesbit edib,
Mâlikîler zekâta tâbi mâdenler konusunda -ki bunlar onlara göre altın gümüş olmaktadır- genelde Şâfiîler gibi düşünürler. İmam Mâlik de mâdenleri- ’ 1/40 nispetinde zekât alır. Mâlikîler ocaktan tasfiyesi çok kolay ve külfetsiz el;; edilen altın ve gümüş mâdenlerinden ise 1/5 zekât alırlar ki bu bizzat Imc-Mâlik’ten gelen bir görüştür^^'*.
d. Hanbelîler: Bu mezhep bizzat toprak olmayan her şeyi mâden olaıjil görür ve tür olarak aralarında bir ayırım yapmadan hepsinden 1/40 zekât ak I Bu mezhep, katı olup eritilebilen ve kalıba dökülebilenlerden ayrı olarak afi ve petrol (: neft) gibi sıvı türden ve taş cinsinden olan tüm mâden ocaklanısl
211Bâcî, ei-Munteka, II, 101-102; Sahnûn, el-Müdeuvene, 11, 50, IX, 156; Ahmed efGrd Kavâninu’l- Ahkâm, 119; Bu kaynaklara dayalı geniş bilgi için bak. C. Yeniçeri, İslam İktisadı,S I
213Sıvı türden ve bir de yüzeydeki mâdenler ve arazinin mülkiyet durumuna göre mâden l değişmesi konulannda geniş bilgi için bak . C. Yeniçeri, İslâm İktisadı, 68-81
214Sahnûn, el-Mudevuene, 11, 47- 48; el-Cezîrî, 1, 613
da zckâtlandınr. Ahmed b. Hanbel de, diğerleri gibi, zahmetsiz bir şekilde elde edilen, cevheri çok yüksek mâdenlerden 1/5 zekât alır^‘^.
Burada zekâta tâbi tutma açısından en geniş düşünen şüphesiz Hanbelîler ve ardından da Hanefîler olmaktadır. Sanayinin ilerlemesiyle birlikte şüphesiz, taş ve toprak cinsi çeşitli tür mâden ve killer bile çok önem kazanmışlardır. Çağımızda fosil mâdenler; kömür ve petrolün önemi de ortadadır. Günümüzde bu konuda fakıhler her halde Hanbelîler gibi düşünecek ve hatta belki daha ileri bir görüş getirme yoluna gideceklerdir.
Eğer cinsi sebebiyle bir mâden işletmesi zekâta konu görülmüyorsa bu sefer o. gelirinden ve onun da sene sonu itibariyle elde kalan miktarı üzerinden zekâta tabi olacaktır. Bunun da zekât nisbeti daha önceden de bildiğimiz gibi 1/40'dir.
e.Ticaret malt mâdenler ile Sanayici/Esnafm üretimde kullan-dtklan mâden ve nesnelerin durumu: Mâden üreticileri yukarda belirtilen mâden zekâtına tâbi olurlarken demir, bakır ve cinsleri ne olursa olsun ham veya işlenmiş olarak mâdenlerin ticaretini yapanlar ticaret mallan zekâtına tâbidirler; Onlar için ticarî mallann zekât hükümleri geçerlidir.
Sanayici, esnaf ve sanatkârların kendi üretimlerinde kullanmak için satın aldıklan hammadde veya mâmul nesneler zekâta tabi olmazlar. Ancak onların bunlardan ticarî mal haline getirip de satışa sunduklan ürünler ticaret malları zekâtına tabi olurlar. Bir sanayici kendi üretiminde kullanmak için de olsa işlettiği bir mâden için ise mâdenler zekâtını ödemek durumundadır.
2- Mâden Ocaklarında Nisap, Masrafların Düşülmesi, Sene Geçmesi Ve Mâden Zekâtının Sarf Yeri
a.Nisap: Mâden işletmeciliğinde aslında nisap önemli görünmüyor; Çünkü hangi mezhebe göre hareket edilirse edilsin, günümüz işletmeciliklerinde nisap bulunur. Ibn Hubepra (Ö.560 h)’nın kaydına göre Ebû Hanîfe dışında diğer mezhepler mâdende belli bir nisap oluğunda ittifak etmişlerdir^^^. Mâdenlerde nisap, onun 20 miskal (—85 gr) altın miktarı veya değerine ulaşmış olması genel
215Ibn Kudâme, el-Mugni, IIİ, 23-25; Ferrâ’, Ahkânm's-Su/tâniype, 111; Ebû Bekr İbnu'l-Arabr, v. 27/b
216İbn Hubeyra. v. 47/b
İSl^M'IN DAYANIŞMA PAYI AŞMA MI .1 )l ,NIYL 1 l
bil U.ıbııl (jösterilir ki^'^ Hanefîlerin buna katıldıçıı scıylpnmez; onlar, ay , geİPti’k ulan ilbû Yûsuf’un ifadesinden anlaşıku;a<}i yibi mâden ocaklfsrır,| ı bir ııis.\b<\ bağlamadan az veya çok olsun ondfin veryi alırlar.
Hanefiler hariç diğer mezheplerin; külfel ve masrafı çok olduğundd az ise ve diğer bir ifadeyle tasfiye ve damıtıma ihtiyaç göstermeyen bir ciurur,,„ olan (: nüıirct) den ise 1/5 almalarına bakılırsa onların masrafları, işin toptan düştükleri anlaşılır. Hanefîlerden Ebûı Yûsuf; çıkarılan az olsun çolço)./ tasfiyesi tamamlandığında 1/5 alınır, çıkarma masrafları hesaba katı/maz, Ancak burada hesabın mâdenin tasfiyesinden sonraki durum ve miktarın^,;,, yapıldığı ortadadır. O, kitabında; madenci hiç kazanamadığında zekâttan rr,ij, olacağını da belirtir^^*’.
Hanbelîlerin ünlü fakıhi İbn Kudâme (Ö.620 h/1223 m) kitabında; Ç,ı,., ma ve tasfiye işlemlerinden doğan masrafların hesaba katılmayacağını, örıo., bu masraflar sebebiyle borçlanılmışsa bunun hesaba katılacağını yazar^'^ Şâ/iî de toprakla karışık halde olan yani daha henüz tasfiye ve damıtırru , pılmamış mâdenden zekât alınmayacağını söyler^^” ki bu konuda Mâlil'j , Hanbelîler'in görüşleri de böyledir^^^ Burada Şafiî gibi sadece altın ve rr.r, mâden ocaklarından zekât alanlar olduğunu da unutmamak gerekir.
1/40 (: %2,5) zekât mâden işletmecileri için cazip olmalıdır. Yüksek ce.r, veya tasfiyeye ihtiyaç göstermeyen mâdenler için, mesela bu şekildeki a!-kömür için 1/5 (: %20) zekât ödemek de, özellikle masraflar da düşüldüteer, ı ra üreticiye zor gelmese gerek. Fakat cevher nisbetlcri düşük ve mâliveılir. yüksek ocak ve kuyuların 1/5 zekât veya vergiye tâbi tutulması üreticiler içir ; elverişli olmasa gerek. Bu gibi mâdenler için 1/40 olması daha uygun görünü,j
b.Sene geçmesi: Tasfiye; diğer maddelerden ayıklama veya damıta dan sonra, sene geçmesi beklenmeden zekât ödenmelidir ki İbn Hubeyrob. konuda mezheplerin ittifak içinde olduklarını ancak Şâ/if'den bu konudaikia^t görüş geldiğini kaydeder^^^. Ancak biz Şâ/iî’nin kendi eserinde sene geçmesi»
217Vehbc Zuhaylî, II, 784
218Ebû Yûsuf, el-Haröc, 23
219İbn Kudâme. el-Mugnî, III, 27
220Şafiî, el-Umm, II, 36
221İbn Kudâme, III. 27; Ferrâ, 111; cl-Cezîrî, 1, 613 vd.
222İbn Hubcyra, İhtilâfu’l-Eimme, v. 47/b; Ayrıca bak. Kâsânî, 11, 67; el-Cezîri, I 615; e 11,784
ZEKÂTA TÂBİ MALLAR Vc GÜNCEL ILMUHAL MESELELERİ..guia de estambul sundular.
