guia de estambul ve modern islam443
bugün güzel bilgileri yazdı ve sizlere guia de estambul dediki Bu yüzden Mısırlı ulema, OsmanlI’da Nizam-ı Cedit döneminde olduğu gibi reform sürecine genelde yapıcı, eleştirel bir tavırla katkıda bulunmaktan çok ya muhalefet ya da kabuğuna çekilme şeklinde pasif bir tepki verdi (Crecelius guia de estambulBunlar da entelektüel düzlemde pasif bir gelenekselcilikle modernleşme hareketini bid’at olarak eleştirmek ve kınamaktan öteye geçememiştir. Üst tabaka ulema da temelde modernleşme hareketine muhalif olmakla birlikte siyasî güvenlik sebepleriyle siyasî otoriteye karşı bir denge politikası izlemek zorunda kaldı,1983). Çoğunluğu oluşturan alt tabaka ulema modernleşme hareketini yürüten merkezden tecrit edilmişti. Serbest eleştiri için bir savunma stratejisi olarak benimsedikleri bu yol, aslında onların nüfuz ve refahının tedricî kaybına yol açan ana faktör olmuştur.
AKTİF GELENEKSELCİLİK SAVA PAŞA: USÜL-1 FIKIHTA TECDİT İslam dünyasında XIX, yüzyılda başlayan modernleşme, fürû-ı fıkıh denen fıkhın pratiğinin modern dünyaya yeterliğini sorgulamaya açmıştı. Buna verilecek belli başlı dört alternatif karşılık vardı. Birincisi, modernliğin doğrudan reddiyle fıkhın olduğu gibi yeterli olduğunun müdafaasıy-
Bölümün yazılmasında Gencer (zooybj’den yararlanılmıştır.
la kendini gösteren pasif muhafazakâr karşjlıktı. ikinci karşılık, Nariu( Kemal gibi aydınların yaptığı gibi karşı atakla fıkhın yeterliğinden kuşk^ ya yol açan modernliği bizzat eleştiri yoluyla fıkhın müdafaası tutumuy. du. Üçüncü karşılık, Ahmed Cevdet ve Sava Paşa gibi aydınların yaptıg, üzere, fıkhın teori ve pratiğinin yeni bir tarzda sunulması girişimiycjj Dördüncü karşılık, Mısır modernistlerinde olduğu gibi içtihat açılmasıyla fıkhın teori ve pratiğinin kökten yeniden yorumlanarak mo-dern dünyaya uydurulması girişimiydi.
Lâfzen şeriatın anlaşılması anlamına gelen fıkıh, esas İslam düşüncesi, fürû-ı fıkıh, fıkhın pratiği veya mevzuat, usûl-i fıkıh ise fıkhın teorisi veya metodolojisi demekti. Fıkhın pratiğine bakışı belirleyen teorisiydi; bu y'üzden fıkıh hükümlerinin modern dünyada yeterli olup olmadığının tam kararı, ancak usulünün gözden geçirilmesinden sonra verilebilirdi. Fıkhî mezheplerin doğduğu dinin evrenselleşmesi sürecinde tecdit, fürû-1 fıkıh alanında teknik anlamda içtihada dayanıyordu. Bu anlamda mezhep imamlarının hepsi en büyük mücedditleri temsil ediyordu. Mezhep, lerin şekillendiği klasik fıkıh döneminden sonra ise tecdidin teorik yolu olarak içtihat, fürû-ı fıkıh yerine usûl-i fıkıh alanına yöneldi. Zira fıkıh ve dolayısıyda din, kemaline ermişti; bundan sonra bizzat fıkıhta, dinde ğil, ancak onun tedeyyün denen beşerî algılanmasında ve yaşanmasında, entelektüel ve ahlakî bir kusur görülebilirdi. guia de estambul Bu yüzden amaç, devrimsel bir şekilde fıkhı yeniden kurmaktan çok, hikmet-i teşriiye (şeriatın hikmeti) denen îslamî dünyagörüşünü de içeren fıkıh usulünü tecditile ihya (sünnetleri diriltmek) ve ısJah (bid’atleri gidermek) idi. İslam’da teorik anlamda sadece tecdit ile meşgul olanlar, genelde âlim olarak adlandırılırken, peygamberi, tasavvuf! çizgide tecdit, ihya ve ıslah misyonlannm üçünü de bünyesinde toplayan Gazâlî-sonrası mücedditler, şeyh adını almıştır.
İslam düşüncesi, asleyn (iki asıl) denen iki disipline dayanır: Usulü’d-din (dinin temelleri, akaid ve kelam) ile usûlü’l-fıkhf^ Birincisine nisbetle İkincisinin önemi çağımızda tam anlaşılmamıştır. Fıkıh mezheplerinin imamları doğrudan fürû-ı fıkıh ile meşgul oldukları için, hüküm çıkarmada dayandıkları metodolojik ilkeleri ayrıca usûl-i fıkıh olarak
XI!I. yüzyıl fıkıh ve tarih âlimlerinden Ebû Şâme (ö.ızöyj’nin tasnifinden aktaran Makdisi 1991; II/37; ayrıca Kâtib Çelebi 1994: I/i43- İlginçtir ki X. asır âlimlerinden Ebu Hatim Râzi, ıısûJü'J-fıJah'tan usûlü
ifade etmeye gerek duymamışlardır, Usûl-i fıkıh alanındaki ilk girişimi Şâfı’î mezhebinin kurucusu İmam Şâfı'i (767-819) yapmıştı. Şâfı'î'nin usûl-i fıkıh hakkında ilk deneme sayılan er-Risâle adlı eserinde, beşeri mulıakemenin düzenli uygulamasının sentezi ve vahyin hukukun temeli olarak tamamıyla özümsenmesi gibi, bulunduğu devrin şartlarına göre naiv bir felsefi yaklaşıra bulmak mümkündür (Hallaq 2002: 349). Ancak ondan sonra gelen usulcüler, hukukun metinsel bir yapı içinde oluştuğu gerçeğinden hareketle disiplinin alanını, bir tür dil felsefesine, “kesinlik ve ihtimal” gibi kategorilerin ağırlık taşıdığı geleneksel epistemologuia de estambul ve modern islamguia de estambul ve modern islamguia de estambul ve modern islamjiye kaydırmışlardır.
XI. asırda gelen Gazâlî ise bir taraftan usûl-i fıkhı metodolojik olarak mantıksal temellere oturtmuş, diğer taraftan ilk kez mükâsıdu'ş-şeri'a denen İslam hukuk felsefesini formüle etmiştir.'^'* Çünkü metodik usûI-i fıkıh, geleneksel fıkıh birikiminden daha dinamik olarak yararlanmaları için müftülere hitap ederken, felsefî usûl-i fıkıh, pozitif hukuk anlamında fıkıh ile tabiî hukuk anlamında şeriat arasında görülebilecek bir açıktan dolayı şer’î ütopyadan kuşkuya düşen, şeriatın amaç ve araçları, ara ve niliai hedefleri arasındaki ilişkiyi kavramak isteyen herkese hitap ediyordu. Bu yüzden neredeyse bütün mücedditler, usûl-i fıkıh ilmini gözden geçiren eserler vermişlerdi. Örneğin Gazâlî, hem İslâmî ilimler için bütüncül bir metodoloji, hem de hukuk felsefesini veren el-Mustasfâ adlı eseriyle bu alana da damgasını vurmuş, İbni Teymiye de el-Müsvedde adlı eseriyle yeni bir usûl denemesine girişmişti (Makdisi 1991: 14,17, 33-5, 46). Maliki fıkıhçı Ebu İshak İbrahim Şâtıbi (Ö.1388) el-Muvâfakat 3iâ\\ önemli eserinde metodik ve felsefî boyutlarını birleştirdiği fıkıh usulünü bir tür İslâmî ilimler metodolojisine dönüştürmüş, Hindistanlı müceddit Şâh Veliyyullâh Dihlevî (1992) ise HuccetuIJâhi'l-Bâliğa adlı eseriyle bu
