guia de estambul ve islam bilgilerim sizlere en güzel yazıları yazan guia de estambul elinden geen gayreti gösterdi ve guia de estambul diyorki Zok.ıta tabi hayvanlar bellidir ki bunlar; davar (; ganem; koyun, keçi), siğ,^ (; bak.\r; öküz-inek ve manda) ve deve’den ibarettir. Nisap hesaplamasında vj A'katta manda ile öteki sığır cinsi birbirlerine katılır ki koyun ve keçi arasındai^, durum da böyledir. Burada koyun ve keçiyi, zekâtlan aynı olsa ve nisapta birbir. k'iino katılsalar da Kur’an’daki gibi nev’î olarak farklı tutarsak zekâta tabi dört çeşit hayvan vardır ve erkekli-dişili olarak da sayıları sekiz çifttir. Kur’an’dj savılan sekiz çift: semâni^etu ezuâc“® işte bunlardır ve kurban da ancak bun-lardan kesilebilmektedir. Zekât konusu olan ve kurban edilebilen hayvanlar "behime/behâim” denilen ve Arap dilinde dört ayaklı ve çift tırnaklı olanlar, dır ki Kur’an bunlara etleri ve sütleri helal kılınıp kurban edilebilen hayvanlar olarak yer verir^'^. Böyle olmayan ve tek toynaklı olan hayvanlardan ittifakla kurban olmaz. Ancak bunlardan sürü halinde veya böyle olmayan atlarda zekat olup olmayacağı noktasında Ebû Hanîfe ile diğer fakih ve mezhepler arasında Hz. Ömer (r.) devrindeki uygulamadan kaynaklanan bir görüş ayrılığı ortaya çıkmıştır. Yukarda sayılan hayvanların dışında ehlî olmayanlarda ise zekât yoktur. Mesela Şâfiî; geyik, ceylan ve vahşî sığır türlerinde zekât yoktur, derken^-hanbelîlerden İbn Kudâme; ehil olmayan hayvanlarda olmadığı gibi atlarda da zekât olmadığı ifadesine yer verir^^k
Emekçi Hayvanlarda Zekât: Binek olarak, yük taşımacılığında, ziraî ve diğer işlerde çalıştırılan emekçi hayvanlar (; 'avâmil) a gelince bunlar üretinı araç ve gereçlerinde olduğu gibi zekâta tabi değillerdir^^. İmam Mâlik dişindi bu konuda diğer mezheplerin aynı görüşte oldukları görülmektedir^^ ki / hayvanları ahırda ya da kırda beslenen şeklinde bir ayırıma da tabi tutmaz. Kümes hayvanları ve deniz hayvanlan da hayvanlar zekâtına tâbi tutu madılar. Bu genel bilgilerden sonra biz burada hayvanların zekâtını, önceki mes hayvanı çiftliklerine/işletmelerine ilişkin zekât durumlarından başlayari ele alacağız.
Kümes hayvanları denilince akla başta tavuk olmak üzere hindi, kzız, ördek, deve kuşu v.s gelir. Türleri ne olursa olsun tüm kümes hayvanlarında hayvanlar zekâtı yoktur. Bunlara ait çiftlikler işletme gelirleri üzerinden zekâta tabi olurlar ki bu gelirler; yumurta, et ve onlardan üretip sattıkları mamullerden elde edilmiş olur. Bu çiftliklerin zekâtı; Yıllık gelirden sene sonu itibari ile elde kalan miktar üzerinden ödenir. Borçlar da düşülür. Zekât nispeti ticarî mallar ve para da olduğu gibi 1/40 (: %2.5)’dir. Bu çiftliklerin sahipleri ile bu tür hayvanlann ticaretini yapan tüccarın vereceği zekâtlar farklıdır. Tüccar gelir üzerinden değil, borçlarını düştükten sonra elindeki toplam mal üzerinden zekat öder. Bir üretim şirketi adına besicilik yapanlar da bağlı oldukları şirketten elde ettikleri gelirden; Yıl sonu itibarii!İe elde kalan miktar üzerinden zekât öderler. Yumurtacılık yerine kendi adlarına besicilik yapanlar da, hayvanlar olgunlaşıp onlan satma niyetine girip piyasaya sunduklarında, ticaret mallarında olduğu gibi, toplam değer üzerinden zekât öderler ki bunlar benim genel İlmuhal hükümleri çerçevesinde kendimce tespite çalıştığım hükümler olmaktadır.
2- Koyun-Keçi, Büyükbaş Hayvan, Atlar Ve Çiftlikleri Zekâtı a- Koyun-Keçi (: Davar), Büyük Baş Hayvan Ve Çiftlikleri Zekâtı
al- Hayvan Ve Çiftliklerinde Zekât Mükellefiyetinin Doğuşu Ve Zekât Olarak Verilecek Hayvanlann Yaşı
Her ne kadar yukarda verdiğimiz ilgili bir âyette farklı cins olarak göste-rilseler de koyun ila keçi zekât bakımından aynı tür sayıldıklarından nisabın hesaplanmasında bunların biri ötekine katılır^^'*. Bir sığır cinsi olarak manda türlerinin durumu da böyledir.
Zekâta tabi bu hayvanlar 6 ayı aşan bir tür olanlara hadislerde de geçtiği üzere sâime denilir- bunlar hayvanlar tabi olurlar. Eğer Hayvanlar yılın altı ayı aşan süresini ahır ve çiftliklerde ' yorlarsa ki bunlara da alaftan gelme olareık me lüfe denilir, bunların hayv;;-zekâtı yoktur. Bu durumda onlar tavuk çiftlikleri gibi zekâta tabi olurlar v„ onların ürünlerinden elde edilen gelir varsa zekât bu gelirden sene srjnu riyle elde kalan miktar üzerinden ödenir. Zekâta tâbi olsun olmasın hayvar,ç. bizzat ürünleri zekâta tâbi olmazlar.
Mâlikî mezhebi’ne göre ise hayvanların sâime olup olmamalarına Vr-,, maksızın hepsi de zekâta tâbi olurlar.
Ahırda veya çiftlik içinde çoğu zaman yemle beslemek şüphesiz rr.s , İl bir iştir. Burada bu durumdaki üreticilerin korunduğu görülür. Ağır ve ^ süre kış şartları olan bölgelerde hayvanlar senenin fazlasını ahırlar da gehr . olabilirler. Eğer satın alınan yemden çok burada besleme kişinin tarlasır/:> veya otlaklardan topladığı ot yahut ağaç yapraklanyla oluyorsa bu durv'-hayvanlar nereye dahil olacaktır? Eğer burada: yemin satın alınması ue do!:' siy la masraflı besleme, belirleyici olacaksa söz konusu bu durumda ha/,;:. hayvanlar zekâtına konu olurlar. Mâlikîler bakımından ise hiçbir şekilde değişmeyecektir.
Hayvanlar 6 aydan fazlasını dışarıda geçiriyorlarsa bu durumda : a-hayvanlar zekâtının yanı sıra ayrıca süt, yağ ve peynir gibi ürünierirc:' a; edilen gelirleri üzerinden de 1/40 hesabiyle zekat ödenir. Bu ödeme de . . a; geçtiği gibi; Ödeme, gelirlerden yıl sonu itibariyle elde kalan miktar uz-m a yapılır, esası çerçevesinde olur. Daha açık söylenirse; Zekât yıl başı ge"';:; bu gelirler kısmen veya tümüyle harcanmışsa burada ödeme ancak û üzerinden yapılacaktır.
İlerde de geleceği gibi hayvan tüccarı; hayvan alıp satan (. celep; haç.r) 1ar zekâtına değil ticaret malları zekâtına tabi olmaktadır^^.
- Hayvanlarda gebelik başlama ve zekât olarak verilebilme Bölge ve cinslerine göre değişiklik gösterseler de genelde sığır ve develer 1 şına yaklaşırlarken; develer 330-340 günlük, sığırlar da 336-346 günlükten 1)^ layarak gebe kalabilirler. Yine bu şekilde koyunlarda gebelik başlama ya§ı sonrasında iken keçilerde bu 5 ilâ 9 ay yaşı arasında değişebilmektedir. Yaşlık
125 bak. Mehmed Zihnî, Nîmet-i İslâm. 738; Ö. Bilmen, İlmuhal, 343
mından Zekât olarak verilebilecek hayvanlara gelince bu, koyun-keçi de 1, sığır w develer için de 2 yaştan başlar. Ancak ilerde görüleceği gibi devede ilk dört basamak için zekât olarak önce koyun-keçi verilir. Burada zekât için tam verim alınmaya başlandığı yaşların esas alınıp ondan öncekilerin uygun görülmediğini rahatlıkla söyleyebilir. Daha küçüklerde, üretim ve çift sürme gibi kullanım açısından söylersek yoksul için hemen bir fayda söz konusu olamayacağı ortadadır.
a2 - Hayvanlarda Nisap Ve Zekât Nisbetlcri
Deve hariç diğer hayvanlardan zekât olarak erkeği ile dişisini verme arasında fark bulunmaz. Devede zekât deve olarak verildiğinde onun dişisi verilir. Eğer erkek verilecekse bu, dişinin para kıymeti hesabiyle verilir. Zekâta tabi olmak bakımından hayvanların 1 yaşına girmiş olması şartının aranıp aranmayacağı ihtilaflıdır. Ancak sürüde yaşını doldurmuşlar varsa küçüklerin de onlara tabi olacağı görüşüyle birlikte ele alındığında, Hanefîlere göre söylersek, ağırlıklı görüşün hepsinin birlikte zekâta tabi olduğudur. Develerin genelde bir yaşını doldurması ön görülür.
Hadis kaynaklarından çoğu; sığır hariç, havanların nisap, cira basamcik ve nispetlerini, fıkıh kitaplarına yansıdığı gibi tam liste verirlerken onlar Hz. Pe\ıgamber'den sığır için sadece ilk iki basamağı kaydederler. Peygamber’in; Yemen’de görevlendirdiği Muâz b. Cebel'e verdiği veya sonradan gönderdiği, daha sonra da Ebû Bekir ve Ömer (r.a)’in de, üzerinde Peygamber mührü basılı, aynı târifeyi bazı yerlere gönderdiği o yazılarda da bu çoğu kaynakta sığır için ilk iki basamak yer alır. Bu târifeyi Ömer b. Abdilazîz de ilgililere gönderir*^^. Ancak Ahmed b. HanbeFin bir tespitinde ve yine malî hadisleri toplayan Ebû Vbeyd (Ö.224 h)’in eserlerinde ise Peygamber den Muaz'a verilen o listede, sığırlara ilişkin de, fıkıh kitaplarına yansıdığı gibi, tam târifeler yer alır^^^
a. Koyun-Keçi (: Davar) da nisap ve nispet: Nisap 40’dır; 40-120 ‘de 1 davar, 121-200’de 2,200-399’da 3 ve 400’de 4. Bundan sonra her yüzde 1 koyun ilave edilir; 500’de 5,600’de 6 gibi. Bunlardan verilecek hayvanın bir yaşını doldurup daha küçük olmaması görüşü daha sağlıklı bulunmuştur.guia de estambul sundu..
